Atıksız Yaşamın 5 Adımı

Atıksız yaşam, sürekli bahsettiğimiz üzere, çok geniş bir kavram. İklim değişikliği, çevresel sorunlar, bitkisel, mevsimsel ve organik beslenme, adil üretim, sosyal adalet gibi pek çok başlıkla iç içe. Ama böyle söylediğimizde bazen insanın gözü korkabiliyor. Halbuki, atıksız yaşam temelde 5 adımla rahatlıkla uygulanabilecek bir şey. Söz konusu 5 adım, endüstriyel sıfır atık kavramından geliyor aslında. Bea Johnson öncülüğünde 5R olarak günlük hayatlara da uygulanmaya başlanmış. Hadi, gelin bu 5 adımı baştan konuşalım.

1- Reddet (Refuse)

İlk ve en önemli adımımız ihtiyacımız olmayan şeyleri reddetmek. Malum tüketim toplumunda yaşıyor, türlü çeşit reklamlar aracılığıyla her şeye ihtiyacımız olduğunu hissediyoruz. ama gerçekte, yalnızca hayatımızı sürdürmek için değil, keyifli bir yaşam sürmek için bile inanın o kadar çok şeye ihtiyacımız yok. Bu yüzden ilk adımımız ihtiyaçlarımızı sorgulamak ve istek ile ihtiyacı birbirinden ayırt edebilmek. Temel sorumuz tabii ki “istek mi, ihtiyaç mı?” oluyor. Belki ihtiyaçların sadece fiziksel değil, psikolojik ve estetik de olabileceğini not ederek örneklere geçiyorum. Mesela, plastik poşetlere, tek kullanımlık pipetlere, otel şampuanlarına, eşantiyon kalemlere ve defterlere gerçekten ihtiyacımız var mı? Bu nesnelerin yerleri doldurulamaz mı? plastik poşetler yerine kendi kese, file ve bez çantalarımızı kullanabilir, pipet yerine belki yeniden kullanılabilen alternatifini, belki de hiçbir şey kullanmamayı tercih edebilirsiniz. Otellerde içeriği pek de sağlıklı olmayan güdük plastiklerdeki şampuanlar yerine, her yere taşıyabileceğiniz katı şampuanınızı kullanabilir, eşantiyon kalem defterler yerine, doldurulabilir kalemler, hep yanınızda taşıyacağınız size özel defter ya da dijital not alma yöntemlerini tercih edebilirsiniz. Yani, bir şeylerin daha ekolojik seçenekleri, yerlerine geçebilecek alternatifleri varken istek ve ihtiyacı birbirinden ayırmak çok önemli. Ve bu adımı hakkıyla yaptığınızda geri kalan 4 adıma da pek bir iş kalmıyor aslında.

2- Azalt (Reduce)

İhtiyacımız olmayan şeyleri reddettikten sonraki adımımız reddedemediğimiz şeyleri azaltmak. İhtiyacımız olan şeyler elbette var. Bu noktada ihtiyacımızı karşılarken daha dikkatli olup, ihtiyaçlarımızın ayak izlerini azaltmaya odaklanabiliriz. Bu ne demek? Mesela hepimizin belli bir oranda giyinmeye ihtiyacı oluyor. Giysi seçimlerimizde estetik algımızın yanında hammadde, üretim biçimi, üretim yeri gibi arka planda kalan konuları da dikkate alarak giysilerimizin ayak izini azaltabiliriz. Bir de ikinci el meselesini bu kriterlere eklersek, çok çok daha az kaynağı, daha az ayak izine sebep olacak şekilde kullanabiliriz. Giysi üzerinden örneklediğim bu yaklaşımı hayatımızın her alanında (örneğin barınma, beslenme vb.) uygulamamız mümkün. Etiket okuma, arka planı araştırma, biraz meraklı olma, alternatifini arama azaltma adımının temel yaklaşımları diyebiliriz.

3- Yeniden kullan (Reuse)

İhtiyacımın olmayanı reddettik, reddedemediğimiz şeyleri azalttık. Azaltamadıklarımızı ise yeniden kullanarak atıksız yaşamın 3. adımını uygulayabiliriz. Hayatımıza kontrolümüz dahilinde veya haricinde pek çok nesne dahil oluyor. Onların akıbetinin ne olacağı ise bize bağlı. İkinci el tercih ederek bir nesneye yeniden kullanım şansı vermek, bozulduğunda onu tamir ettirmek, tamir de olmuyorsa onu yeniden işlevlendirip ileri dönüştürerek hayatına devam etmesini sağlayabilir, bu süreçte kendi ayak izimizi de azaltabiliriz. İkinci eli sadece kendimiz kullanmak için değil, sahip olduğumuz ama kullanmadığımız eşyaları elden çıkarırken de tercih etmek önemli. Ve bir şeyi ikinci el olarak kullanmak için illa ki satmak/almak gerekmiyor. Takas ve bağış ve ödünç alma seçeneklerini de değerlendirmeyi unutmayın.

4- Dönüştür (Recycle)

İhtiyacımın olmayanı reddettik, reddedemediğimiz şeyleri azalttık, Azaltamadıklarımızı yeniden kullandık. Artık yeniden kullanılamayacak olan nesneleri ise dönüştürmek gerekiyor. Ambalaj atıklarının geri dönüşümünü sağlamak zaten çoğu insanın yapmaya gönüllü olduğu bir konu. Sisteme küsüp yapmamak ya da sadece bunu yaparak atıksız yaşadığını söylemek doğru davranışlar değil bu arada. Önceki adımları gerçekleştirip bu adıma geçersek, işte o zaman atıksız yaşadığımızı düşünebiliriz rahatlıkla. Ambalaj atıklarını dönüştürmenin yanında bir de “tehlikeli atık” diye geçen, düzgün bertaraf edildiğinde pek de tehlikesi olmayan atıklar var. Bunlar yağ, ilaç, pil, tekstil ve elektrik-elektronik eşya atıkları. Ambalaj atıkları dahil tüm bu atıkların nasıl toplanacağını ilçe belediyenizden rahatlıkla öğrenebilirsiniz.

5- Çürüt (Rot)

İhtiyacımın olmayanı reddettik, reddedemediğimiz şeyleri azalttık, Azaltamadıklarımızı yeniden kullandık. Yeniden kullanamadıklarımızı ise dönüştürdük. Son adımımız dönüştüremediğimiz şeyleri, yani organik maddeleri çürütmek. Çürütmek aslında, bence, organik maddeyi toprağa dönüştürmek. Yani elbette gıda tüketiyoruz, ve gıdamızın bir atığı ortaya çıkıyor. Gıdanın topraktan geldiğini düşününce, atığının da toprağa gitmesi, temel organik ve inorganik maddelerin döngüsünün kapanması demek oluyor. Çürütmek için kompost yapmak, özellikle kentlerde, en pratik çözüm. Farklı kompost türlerinden size uygun olanı tercih edebilirsiniz. Mesela Nil ve ben bokashi kompostu yapıyoruz.

İşte temel 5 adımımız bu şekilde. Bu adımları, gerçekten en başından başlayarak uyguladığınızda, işin sonunda atığınız yok denecek kadar azalıyor. Üstelik istek mi ihtiyaç mı ve ihtiyaçlarımızı karşılarken sebe olduğumuz ayak izlerimizi de göz önüne aldığımızda, başta saydığım iklim değişikliği, çevresel sorunlar, bitkisel, mevsimsel ve organik beslenme, adil üretim, sosyal adalet konularında da ciddi bir ilerleme kaydetmiş oluyoruz.